عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی ضمن اشاره به اینکه مسائل دنیای امروز پیچیده است و حل آنها به کمک یک دانش میسر نیست گفت: اگر بخواهیم برای مسائل پیچیده‌ای که به قرآن عرضه می‌کنیم پاسخی پیدا کنیم باید از روش‌های میان‌رشته‌ای استفاده شود تا بتوانیم قرآن را بهتر بفهمیم و معانی عمیق قرآن را بهتر درک کنیم.
به گزارش ایکنا، دومین همایش بین المللی مطالعات میان رشته‌ای قرآن و هفتمین همایش ملی اعجاز قرآن کریم بهمن‌ماه سال جاری در سه محور مباحث نظری، قرآن و علم، مطالعات قرآنی و چالش‌های جهان معاصر، در مرکز همایش‌های بین‌المللی دانشگاه شهید بهشتی برگزار می‌شود.
در همین راستا با زهرا بشارتی، مدیر اجرایی همایش و عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات میان رشته‌ای قرآن دانشگاه شهید بهشتی گفت‌وگو کردیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانیم؛
ایکنا ـ در مورد جزئیات همایش مطالعات میان رشته‌ای قرآن، اهمیت برگزاری آن و همچنین تاریخچه برگزاری این همایش توضیح بفرمایید.
پژوهشکده مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و انجمن علمی اعجاز قرآن با همکاری انجمن نقد ادبی ایران هفتمین همایش ملی اعجاز قرآن و دومین همایش بین‌المللی مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن را برگزار می‌کند. این همایش سه محور اصلی دارد؛ اولین محور مباحث نظری است، محور دوم مربوط می‌شود به مطالعات قرآن و علم که علوم مختلف را در بر می‌گیرد، محور سوم مطالعات قرآنی و چالش‌های جهان معاصر است که در حقیقت حل این چالش‌ها را مد نظر دارد، یعنی راهکارهایی از قرآن پیدا کنیم برای حل چالش‌هایی که در دنیای معاصر وجود دارد. با توجه به اینکه در دنیای امروز مسائل پیچیده است و دنیای امروز دنیای میان‌رشته‌ای‌ها است، یعنی مثل سابق نیست که با یک رشته بتوانیم چالش‌ها را حل کنیم، قطعا برای اینکه بتوانیم برای مسائل پیچیده‌ای که به قرآن عرضه می‌کنیم پاسخ بگیریم باید از روش‌های میان‌رشته‌ای استفاده کنیم تا بتوانیم قرآن را بهتر بفهمیم و معانی عمیق قرآن را بهتر درک کنیم.
این همایش چنین فرصتی را برای پژوهشگران فراهم می‌کند تا بتوانند مطالعات مختلفی که داشتند را به شکل میان‌رشته‌ای سامان دهند و در حوزه‌های مختلف به نحوی هم‌گرایی کنند و خیلی وقت‌ها به عنوان ابزار از دانش‌های مختلف استفاده کنند تا چالش‌هایی که در جامعه مطرح است و همچنین چالش‌هایی که در حوزه قرآن و علم از گذشته مطرح بوده را در قالب مقالات ارائه دهند و راهکارهای خودشان را عرضه کنند. مهلت ارسال چکیده مقالات ۱۵ آبان و مهلت ارسال اصل مقالات ۳۰ آذرماه است. زمان برگزاری همایش هم بهمن‌ماه سال جاری در مرکز همایش‌های بین‌المللی دانشگاه شهید بهشتی است.
تا به حال هفت همایش اعجاز را در دانشگاه‌های مختلف برگزار کردیم که پژوهشکده اعجاز قرآن که الآن نامش به پژوهشکده مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن تغییر کرده است از متولیان این همایش بوده و انواع مطالعاتی که مربوط به اعجاز بوده را در این همایش‌ها دریافت کردیم. الآن همایش بسیار گسترده‌تر شده یعنی هم در حوزه اعجاز قرآن مقاله می‌پذیریم، هم در حوزه مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن. بخش مباحث نظری و مطالعات میان قرآن و علم به طور ویژه می‌تواند مطالعات اعجاز قرآن را پوشش دهد، در بخشی هم که مربوط به چالش‌های جهان معاصر است قطعا مطالعات اعجاز قرآن می‌تواند کمک کند افراد به سمت قرآن گرایش پیدا کنند و حل مشکلاتی که با آن مواجه هستند را از طریق قرآن پیدا کنند.
تا این لحظه دانشگاه‌های مختلف با ما همکاری کردند و اعلام حمایت کردند. الآن در حال دریافت آثار هستیم، استقبال خوبی از همایش شده. بعد از اینکه چکیده‌ها بررسی شود اصل مقاله را از نویسندگان دریافت خواهیم کرد تا برای انتشار آثار در قالب کتاب همایش و مجلاتی که به مطالعات میان‌رشته‌ای مربوط می‌شود برنامه‌ریزی کنیم و این مقالات را منتشر کنیم.
ایکنا ـ در حرف‌هایتان به طور ضمنی به ضرورت مطالعات میان‌رشته‌ای درباره قرآن اشاره کردید. لطفا به برخی از دستاوردهایی که این سنخ مطالعات به همراه داشته اشاره کنید.
ما قرآن را فرازمانی و جامع علوم مختلف می‌دانیم، یعنی بخشی از آیات قرآن شامل علوم طبیعی می‌شود و بخشی دیگر شامل دانش و علوم معرفتی می‌شود. قطعا وقتی از ارض و سماء و آنچه در طبیعت است به نحو بسیار فراگیر در قرآن صحبت می‌شود باید مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن را برای فهم این آیات و کشف مواردی که به زندگی امروز کمک می‌کند مد نظر قرار دهیم.
بنابراین برای فهم آیات طبیعی قرآن و آیاتی که به انواع پدیده‌های طبیعی مربوط می‌شود و چالش‌هایی که در این آیات وجود دارد لازم است از علومی که به این حوزه‌ها مربوط می‌شود استفاده کنیم. نمی‌شود از ابزاری برای فهم این آیات استفاده کنیم که این ابزار کارآمد نباشد و از سنخ آن نباشد. پس لازم است علوم مختلف را با توجه به موضوع آیه مورد استفاده قرار دهیم و مطالعات میان‌رشته‌ای بسیار در این زمینه می‌تواند اثرگذار است.
از سویی دیگر با پیشرفت‌هایی که علم روز پیدا کرده روش‌هایی در دانش‌های مختلف داریم که کمک می‌کند متون مختلف را بفهمیم و خیلی جاها معنای عمیق‌تر و دقیق‌تری را از متون پیدا کنیم. قطعا برای قرآن که یک متن وحیانی است نیاز داریم از دانش‌های مختلف و روش‌های جدید که در علوم مختلف است استفاده کنیم تا بتوانیم لایه‌های عمیق‌تر آیات قرآن را فهم کنیم. پس مطالعات میان‌رشته‌ای ضرورتش کاملا واضح است، جدا از اینکه برای خیلی از چالش‌هایی که امروز با آن مواجهیم به قرآن نیاز داریم.
برای اینکه به قرآن رجوع کنیم نیز باید با دانش‌های مختلف از جمله دانش مربوط به جامعه‌شناسی یا علوم سیاسی آشنایی داشته باشیم تا بتوانیم برای فهم بهتر قرآن از آنها استفاده کنیم. البته منظورم این نیست آن دانش را بر قرآن تحمیل کنیم بلکه منظور این است باید یک اشرافی به آن دانش داشته باشیم و به آنچه در اطرافمان در دنیای علم وجود دارد آگاهی داشته باشیم و بعد به قرآن مراجعه کنیم و موضع قرآن را در قبال آن بسنجیم. پس به طور قطع لازم داریم مطالعات میان‌رشته‌ای را برای قرآن مورد استفاده قرار دهیم.
ایکنا ـ وضعیت کنونی مطالعات میان رشته‌ای در ایران در مقایسه با کشورهای غربی چگونه است؟
مطالعات میان‌رشته‌ای مدتی است در دنیا شروع شده و نتایج آن را نیز شاهد هستیم. امروز دانش‌های مختلف در حوزه فنی و مهندسی به کمک هم آمدند تا کمک کنند صنعت پیشرفت کند، تکنولوژی پیشرفت کند تا زندگی مردم را سامان دهد. همین اتفاق در علوم انسانی هم رخ داده و خیلی از رشته‌ها همگرا شدند و از روش‌های همدیگر استفاده می‌کنند. همانطور که اشاره کردم با توجه به اینکه امروزه زندگی‌ها پیچیده شده این پیچیده شدن زندگی‌ها نیازمند این است که ما هم از روش‌های چند رشته‌ای استفاده کنیم تا بتوانیم برنامه‌ریزی درست داشته باشیم.
مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه قرآن به شکل سنتی در دوره‌های اولیه در قرون مختلف و در تفاسیری که در گذشته نوشته شده وجود داشته، به شکلی که یک مفسر برای فهم قرآن از چند دانش استفاده کرده ولی این مطالعات به شکل مدرنش یعنی اینکه از ابزارهای دانش‌های مختلف استفاده شود یا چند دانش به کمک هم بیایند تا یک متن را بفهمیم قطعا در گذشته انجام نشده و الآن در مطالعات دوره معاصر است که به این مسئله توجه شده و لازم است مطالعات میان‌رشته‌ای را توسعه دهیم.
بر این اساس مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه قرآن امری نوپاست و نیاز است در این زمینه مبناهایمان را مشخص کنیم چون هنوز مبناها معلوم نیست. با توجه به اینکه متن قرآن وحیانی است اگر صحبت از مطالعات تطبیقی می‌کنیم نیاز است مبنایمان را مشخص کنیم که دقیقا از این کار تطبیقی قرار است چه نتیجه‌ای بگیریم و به کجا برسیم. این کار نیاز به مطالعات پیوسته و حمایت دارد تا بتوانیم این دانش‌ها را توسعه بدهیم و به نتایج مطلوب برسیم تا این کارهای میان‌رشته‌ای بتواند جایگاه خودش را در مطالعات قرآنی پیدا کند.
در حال حاضر متاسفانه در بسیاری از دانشکده‌های علوم قرآن دانشجویان با مطالعات میان‌رشته‌ای آشنایی ندارند و نمی‌دانند می‌شود پژوهش‌های جذاب و کارا با رویکرد میان‌رشته‌ای برای حل مشکلات جامعه با استفاده از قرآن انجام داد. ما باید از دانشکده‌های علوم قرآنی شروع کنیم و دانشجویان را آشنا کنیم تا بتوانیم به نتایج خوبی در حوزه فهم قرآن برسیم.
ایکنا ـ با توجه به اینکه حوزه تخصصی شما مطالعه قرآن و زبان‌شناسی است، در خصوص ضروت مطالعات میان رشته‌ای میان قرآن و دانش زبان‌شناسی و امکان‌هایی که در اثر این نوع مطالعات ایجاد می‌شود، توضیح دهید.
زبان‌شناسی از مهمترین دانش‌هایی است که کمک می‌کند قرآن را بهتر بفهمیم. لازمه فهم قرآن این است در درجه اول عبارات قرآن را درست بفهمیم. خیلی جاها یک کلمه می‌تواند چند معنا داشته باشد. برای اینکه معنای درست را متوجه شویم نیاز داریم از دانش‌های زبان‌شناسی برای فهم قرآن استفاده کنیم. مطالعات زبان‌شناسی قرآن به شکل مدرنش امر جدیدی است و ما نیاز داریم این مطالعات را توسعه دهیم.
زبان‌شناسی خودش چند بخش می‌شود یکی بحث معناشناسی ساخت‌گرا است که از دوره ایزوتسو شروع شد و بعد از ایزوتسو شاهد هستیم این مطالعات در قالب کتاب و مقالاتی عرضه شده است. مورد دیگر معناشناسی تاریخی است. با توجه به اینکه ما با دوره نزول فاصله زمانی داریم طبیعتا با فهم امروزین خودمان از کلمات می‌خواهیم قرآن را بفهمیم لذا نیاز داریم تطور واژه‌ها را در نظر بگیریم و فاصله زمانی را با بررسی تطور تاریخی واژگام قرآن بررسی کنیم.
مورد دیگر معناشناسی شناختی است. در این عرصه کارهایی که انجام شده هرچند کارهای خوبی است ولی همچنان نیاز داریم حوزه معناشناسی شناختی رشد کند و به شکل حل چالش‌هایی که داریم خودش را نشان دهد. دانش نشانه‌شناسی و نمادشناسی هم به شکل محدود تا الآن انجام شده و در حوزه مطالعات قرآنی کمتر شاهد آن هستیم.
تحلیل گفتمان یکی دیگر از زمینه‌هایی است که اخیرا به آن توجه می‌شود و در قالب داستان‌های قرآن خیلی این روش را انجام دادند و حوزه‌ای است که خیلی جای کار دارد. امیدوارم این همایش بتواند در توسعه مطالعات میان‌رشته‌ای و به تبع آن فهم قرآن و مطالعات اعجاز قرآن تاثیرگذار باشد.
